Ragnar Aðalsteinsson 90 ára
„Það er fyrst þegar reynir á lagatextann í samræðu lögfræðinga, kenningum fræðimanna, í ráðleggingum lögmanna og málflutningi, úrlausnum og ákvörðunum stjórnvalda og einkum dómum dómstólanna, að lög taka að lifa eiginlegu lífi og fá merkingu. Í settum lögum er að finna beinagrindina, en eftir er að gæða hana holdi og blóði, glæða hana lífi.”
Þessi fleygu orð um samspil lögmennsku og réttarkerfisins skrifaði Ragnar Aðalsteinsson í grein sinni …„einungis eftir lögunum“ sem birtist í 4. tölublaði 53. árgangs Úlfljóts árið 2000.
Í dag fagnar Ragnar Aðalsteinsson 90 ára afmæli sínu og óskar Réttur honum innilega til hamingju með daginn, en stofan á rætur að rekja til ársins 1969 þegar Ragnar hóf eigin rekstur.
Allan sinn lögmannsferil hefur Ragnar barist fyrir grundvallarréttindum einstaklinga, en hann hefur starfað við lögmennsku í 63 ár, lengst íslenskra lögmanna hingað til og hefur flutt allt að 500 mál fyrir Hæstarétti Íslands. Hann hefur þó sérstaklega vakið athygli fyrir þátt sinn í framþróun mannréttinda og stjórnskipunar íslensks samfélags í gegnum árin, ýmist með málflutningum sínum fyrir dómstólum, skrifum fjöldamargra fræðigreina og ekki síst með virkri þátttöku í opinberri umræðu og félagsstörfum. Þar af má þess geta að hann var meðal stofnenda Mannréttindaskrifstofu Íslands og gegndi þar formennsku um langt skeið auk þess sem hann gegndi embætti formanns stjórnar Lögmannafélags Íslands.
Fáir einstaklingar hafa haft jafnmikil áhrif á framþróun mannréttinda hér á landi og Ragnar sem hefur barist ötullega fyrir efnahagslegum, félagslegum og menningarlegum grundvallarréttindum sem eru í dag tryggð í Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands.
Hér á eftir verða rifjuð upp merkileg mál sem Ragnar flutti fyrir Hæstarétti, sem mótað hafa innlendan rétt á sviði mannréttinda.
Í fyrsta lagi má nefna Hrd. 1999, bls. 390 (177/1998), þar sem Ragnar flutti mál Rögnu K. Gunnarsdóttur sem var blindur stúdent sem hóf nám við Háskóla Íslands árið 1990. Í málinu reyndi á samspil jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar og réttinn til náms en Ragna hvarf frá námi árið 1994 sökum þess að skólinn veitti henni ekki þá aðstoð sem fötlun hennar krafðist. Hæstiréttur taldi að skólanum hefði mistekist að samþykkja og framfylgja almennri stefnumótun í málefnum fatlaðra sem leiddi til þess að Rögnu var ekki unnt að njóta réttinda sinna m.a. samkvæmt 65. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 2. gr. 1. samningsviðauka MSE. Talið var að í þessu fælist meingerð gegn persónu Rögnu og frelsi hennar til menntunar og henni dæmdar bætur á grundvelli 26. gr. laga nr. 50/1993.
Í öðru lagi er vert að minnast hina svokölluðu Öryrkjubandalagsdóma sem kveðnir voru upp um aldamótin, þar sem Ragnar flutti mál fyrir hönd Öryrkjubandalags Íslands. Í fyrra málinu, Hrd. 2000, bls. 4480 (125/2000), mælti Ragnar fyrir tekjutryggingu í hjúskap en þar reyndi einkum á lögmæti skerðingarreglna almannatryggingalaga vegna tekna maka lífeyrisþega. Hæstiréttur sló því föstu að brotið hefði verið gegn lágmarksinntaki 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar sem mælti þannig fyrir um beinan og raunhæfan rétt fatlaðra til aðstoðar og framfærslu frá ríkinu. Þá sagði Hæstiréttur jafnframt að þrátt fyrir svigrúm almenna löggjafans til mats á því, hvernig lágmarksréttindi samkvæmt 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrár skyldu ákvörðuð, gætu dómstólar ekki vikið sér undan því að taka afstöðu til þess, hvort það mat samrýmdist grundvallarreglum stjórnarskrárinnar.
Hugmyndafræðilegur grundvöllur Réttar stendur óbreyttur frá árdögum Ragnars í sjálfstæðri lögmennsku, þ.e. að lögmaðurinn gegni hlutverki bæði sem þjónn og verndari réttarins, ekki síst hvað varðar hagsmunagæslu fyrir almenning gagnvart ríkisvaldinu.
Lögmenn Réttar hafa í gegnum tíðina lært fjölmargt af Ragnari og eru þakklát fyrir að fá að deila reynslu hans og þekkingu.
Til hamingju með stórafmælið Ragnar!